Arie Brugmans wil de onderste steen boven

In aanloop naar mei 2020, als Nederland 75 jaar vrijheid viert, publiceert Hart van Holland verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Sommige verhalen zijn weggestopt in archieven en gedachten; andere liggen verstopt in ons blikveld. De verhalen worden verteld door objecten en plaatsen, door ooggetuigen en nabestaanden. Soms hebben we een gids nodig om oorlogshistorie als zodanig te herkennen. Voor deze aflevering is dat de Moerkapelse amateurhistoricus Arie Brugmans (1949). Tijdens zijn onderzoek naar de hervormde kerk aan de Dorpsstraat stuitte hij op fascinerende oorlogsverhalen.

Door Pepijn de Groot

Als het om Moerkapelse historie gaat, krijgt Arie Brugmans graag de onderste steen boven. Dat nam hij in 2015 wel erg letterlijk: uit de kruipruimte van de hervormde kerk aan de Dorpsstraat diepte Brugmans brokstukken op van een grafsteen uit 1829. Hij kamde de stambomen van de overledenen uit, reconstrueerde het drama van hun dood en benaderde sponsors om de steen te laten restaureren. Naast de kerk, praktisch in Brugmans' achtertuin, ligt sinds drie jaar een levensgrote, natuurstenen replica van de grafsteen.

Met zijn vrouw Ineke schreef Brugmans er Het drama bij de Donderdam over. Dat boekje opent met een citaat van Arie Verheul, een geboren Moerkapellenaar die tussen 1906 en 1937 burgemeester was van het dorp. Ook Verheul verdiepte zich in de lokale geschiedenis en schreef in 1925: "Al is de historie van een klein dorpje als het onze uit den aard der zaak niet bijzonder belangrijk, toch komen ook daarin dingen voor, die waard zijn aan de vergetelheid te worden ontrukt."

Sinds Brugmans stopte met zijn werk als controller bij vakbond CNV vormen de woorden van burgemeester Verheul zíjn lijfspreuk. Toen Brugmans verhuisde naar de Moerdijkstraat, met de kerk in de achtertuin, vlamde zijn historische interesse op. Van een buurman hoorde Brugmans van de grafsteen. Om dat nader uit te zoeken, nam hij geen halve maatregelen en schafte direct alle jaargangen aan van het Verleden Tijdschrift dat Stichting Oud Zevenhuizen-Moerkapelle uitgeeft. Sindsdien komt Brugmans telkens meer te weten over het dorp waar hij sinds 2001 woont.

Een achtergrond als historicus heeft Brugmans niet, hij zoekt gewoon graag dingen uit. Dat werk als controller was zo bezien veelzeggend; Brugmans checkt alles. Hij bezoekt archieven door het hele land, op zoek naar bronnen voor Moerkapelse verhalen, en om te controleren of dat wat in oude naslagwerken staat wel klopt. Met die doortastendheid ontdekte hij al de nodige fouten die geschiedschrijvers maakten, of overschreven, in studies over Moerkapelle.

Op dit moment verdiept Brugmans zich in wat er in Moerkapelle gebeurde tussen 1775 en 1825. Uit elk jaar wil hij een Moerkapels verhaal aan de vergetelheid ontrukken. Iedereen die, volgens de Brugmans-methode, ogenschijnlijk nietige dorpsgebeurtenissen in groter verband bekijkt – zoals veranderingen op het gebied van staatsinrichting of geldstelsel – ziet dat verhalen uit Moerkapelle ook zeggingskracht hebben buiten de dorpsgrenzen.

Dat geldt zeker voor verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Specifieke interesse voor de periode 1940-45 heeft Brugmans niet, desondanks kan hij honderduit vertellen over de sporen die de oorlog in zijn dorp heeft nagelaten – vooral in de hervormde kerk. Ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van dat kerkgebouw schreef Brugmans in 2017 nóg een boek met zijn vrouw, driehonderd pagina's dik: 'Uit het moer een capelle verheven'. Achterop het boek staat te lezen: "Het kerkgebouw heeft, zowel wat interieur als exterieur betreft, een sobere uitstraling." Totdat Brugmans je rondleidt langs het koorhek uit 1593 en de kerkklokken in de toren. Dan komt niet alleen de kerkgeschiedenis, maar ook het Moerkapelse oorlogsverleden en de nasleep ervan tot leven.  

Morgen op deze site:  Hoe de Rotterdamse Laurenskerk tevergeefs hengelde naar een Moerkapels koorhek.