Tijd voor actie volgens dijkgraaf: ‘Bouwen op slappe bodem kán, maar met veel extra inzet’

Zuidplas – Bouwen op een slappe bodem: er zijn geschiktere plekken, maar het kán met veel extra inzet. De ontwikkeling van de nieuwe (Goudse) wijk Westergouwe laat zien dat klimaatadaptief bouwen van het onmogelijkste stukje land vruchtbare bouwgrond maakt. “De basis is een goede samenwerking”, zegt Toon van der Klugt, dijkgraaf van Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard.

Door Erik van Leeuwen

De Zuidplaspolder verandert steeds meer in een bouwput. Op de grens met Moordrecht bouwt Gouda Westergouwe, in Waddinxveen verrijst woonwijk Triangel en in Zuidplas zal de komende jaren het bouwtempo naar recordhoogte worden opgevoerd.

Vijfduizend woningen worden er gebouwd aan de bestaande dorpen, nog eens vele duizenden woningen staan in de planning voor het nieuw te bouwen Vijfde Dorp, in het middengebied van de Zuidplaspolder.

Tegelijkertijd met die noodzakelijke bouwlust – duizenden inwoners in Zuid-Holland wachten met smart op een woning – dringt zich de vraag op of het wel verstandig is te bouwen in een gebied dat bekend staat om zijn slappe bodem, met een ligging ver onder zeeniveau. 

Bouwen op die plek is gekkenwerk, zeggen critici. Bouwen in Westergouwe, zo werd jaren geleden gezegd, was bouwen op drijfzand. Maar de bodemgesteldheid van het gebied is zeker niet het enige probleem. De klimaatverandering heeft grote impact op onze leefomgeving. Weersextremen nemen almaar toe.

“Daarom is het belangrijk dat klimaatadaptief bouwen de norm wordt”, zegt dijkgraaf Toon van der Klugt van het hoogheemraadschap. “Doen we dat niet, hebben we over enkele tientallen jaren een mega-probleem. Dan zijn de kosten vele malen hoger dan de investeringen nu.”

Bestendig bouwen
Van der Klugt zat namens het waterschap aan tafel toen het met de provincie Zuid-Holland en maatschappelijke organisaties, bouwbedrijven en projectontwikkelaars in 2019 het Convenant Klimaatadaptief Bouwen ondertekende. In dit convenant is de ambitie vastgelegd om zoveel mogelijk klimaatadaptief te bouwen, zodat nieuwbouwlocaties bestand zijn tegen extreme weersomstandigheden.

Het is hard nodig, vindt Van der Klugt. “De klimaatverandering is duidelijk zicht- en voelbaar. Er is hittestress, we hebben al drie droge zomers op rij achter de rug. We krijgen steeds meer te maken met grote hoeveelheden neerslag. Dat vormt met de bodemdaling in dit gebied een gevaarlijke mix.”

Van der Klugt geeft Zuid-Holland een compliment dat die als eerste provincie in Nederland de noodzaak van actie heeft ingezien. Tegelijkertijd constateert hij dat bij de ontwikkeling van nieuwbouwlocaties nog niet bij alle partijen klimaatbestendig bouwen goed ‘tussen de oren zit’. 

‘Het is een gotspe dat er nog steeds geen verplichte voorwaarden zijn. Vandaar mijn oproep: overheid, je hebt die macht, dwing het ook af’

“Alle gemeenten zouden zich moeten conformeren aan het programma van eisen uit het convenant”, vindt hij. “Maar nog niet alle gemeenten, waaronder Zuidplas en Waddinxveen, hebben het convenant ondertekend. Ik heb begrepen dat ze daartoe wel de intentie hebben. Het móet. Het is een gotspe dat er nog steeds geen verplichte voorwaarden zijn. Vandaar mijn oproep: overheid, je hebt die macht, dwing het ook af. Het is tijd om tot actie over te gaan.”

Westergouwe is volgens Van der Klugt een mooi voorbeeld van hoe er met verstand gebouwd kan worden, zelfs in een zeer lastige omgeving. Na een moeizaam begin, waarbij overheden elkaar tegen de haren instreken, vonden de gemeente Gouda, bouwers en het hoogheemraadschap elkaar. 

Het leidde tot praktische oplossingen om het probleem van een slappe bodem te tackelen. “Rechts de Hollandsche IJssel, links de Zuidplaspolder. De polder ligt gemiddeld zo’n zes meter onder zeeniveau. Het hoogheemraadschap was er niet zo’n fan van om hier een woonwijk te bouwen en dan zeg ik het nog voorzichtig”, reageert Van der Klugt.

“Het is een hele strijd geworden. Er moesten twee ministers aan te pas komen. Los het op, hebben ze gezegd. Wentel de problemen niet af en voldoe aan de eisen van het waterschap. Dat is heel goed gegaan. Er ligt nu een wijk die heel bijzonder is. Van een onmogelijk, naar een heel mogelijk plekje.”

Van der Klugt: “Het hoogheemraadschap was er niet zo’n fan van om hier een woonwijk te bouwen.” 

De maatregelen die zijn genomen, zijn zichtbaar in de wijk. Wat meteen opvalt bij een rondje Westergouwe, waar in totaal 3800 woningen moeten komen, is het vele water.

Maar liefst 25 procent van de ruimte is gereserveerd voor waterberging. Het waterrijke uiterlijk wordt geprezen en geeft Westergouwe ook een ander uiterlijk dan veel andere nieuwbouwlocaties. Van der Klugt: “Westergouwe is uniek.”

Het rijtje woningen dat het dichtst bij de dijk aan de Hollandsche IJssel ligt heeft een keermuur gekregen. “Als de dijk breekt, wordt het water daar gebroken. Daarnaast is het vloerpeil één meter hoger. We hebben enorm veel vijvers gekregen. Dat drukt het kwelwater omlaag. Dat water is in verschillende hoogtes aangelegd, waardoor het mogelijk is om tijdens piekbuien het water vast te houden en weg te pompen.”

Terugverdienen
Rekening houden met het klimaat kost geld, erkent ook Van der Klugt. “Meer water en groen betekent ook dat je meer ruimte nodig hebt om woningen te bouwen. Meer ruimte is meer grond en dus zijn de kosten hoger.”

Volgens Van der Klugt verdient die investering zich in de toekomst terug. “Het is vele malen duurder als je over twintig of dertig jaar maatregelen moet nemen. De kosten die je nu maakt, zijn een fractie van dat bedrag. Met die wetenschap is de keuze snel gemaakt.”

De ervaring met Westergouwe heeft de kennis van het waterschap over klimaatbestendig bouwen verder vergroot, meent Van der Klugt. 

Hij roept gemeenten, marktorganisaties en projectontwikkelaars met plannen op om zich zo vroeg mogelijk te melden bij het hoogheemraadschap. “Betrek ons juist al in het voortraject bij de plannen. Dat gebeurt nu ook bij de ontwikkeling van het middengebied van de Zuidplaspolder.”

De wijk Westergouwe is zeer waterrijk: niet om het mooie, maar omdat het moet.