Wim Lexmond droomt van biomassa

In Waddinxveen liggen plannen om drie biomassacentrales te bouwen. De ontwikkelingen hieromtrent volgt Hart van Holland sinds jaar en dag op de voet. Eén kant van het onderwerp bleef tot nu toe onderbelicht. Nu krijgt Wim Lexmond het woord, een ondernemer die al bijna 20 jaar een biomassacentrale wil bouwen in Waddinxveen. Hiervoor is hij weggezet als milieuvervuiler en zakkenvuller. Tegelijkertijd wordt hij getroffen door een persoonlijk drama: hersenkanker. Hoe gaat hij hiermee om? Wat vindt hij van alle kritiek op biomassa? En besluit hij door te gaan met de bouw van de centrale of gooit hij het bijltje erbij neer? Dit is zijn verhaal. 

Door Myriam Dijck 

In de pisnijdige menigte herkent Wim Lexmond die donderdagavond zowaar een gezicht. Het is september 2018 en Lexmond, een lange man van begin 60, torent boven de massa woedende Waddinxveners die hem omsingelt uit. In de propvolle raadzaal ontwaart hij zijn oud-flatgenoot uit Wageningen. 

De man kijkt alsof hij Lexmond wel kan wurgen. 

Alle anderen kennen hem alleen van Wagro, waarvan hij vijf jaar directeur is geweest. Het recyclingbedrijf verwerkt biologisch afval tot compost – in de open lucht. De bedwelmende stank die daarvan afkomt is de afgelopen zomer ondraaglijk geweest, weet Lexmond van zijn accountant. Die woont in Triangel, de nieuwbouwwijk op steenworp afstand van de hopen groenafval. 

Het is deze zomer ook zó heet geweest. 

Aan het eind van een chaotische informatieavond stelt Lexmond uitgeput en met pijn in zijn buik vast dat zijn pleidooi voor duurzame energie totaal niet is aangekomen. Hij is al 25 jaar ondernemer en nooit eerder keerde iemand zich zo heftig tegen hem. Waarom heeft hij die onvrede niet kunnen sussen? Hij kan er met zijn verstand niet bij. Alsof de stank nog tussen de blauwe vlindertjes op zijn overhemd hangt. 

Dat terwijl hij sinds dit jaar niks meer te maken heeft met het dagelijkse bestuur van Wagro. En al komt hij als milieuadviseur nog geregeld bij Wagro over de vloer, wat zal dat? 

Deze avond had over iets anders moeten gaan. 

Zijn biomassacentrale. 

+++ 

Een week later rijdt hij weer in zijn elektrische Nissan naar Waddinxveen. Tot nu toe heeft hij tegenslagen altijd weten te overwinnen. Waarom voelt dit anders? 

Hij denkt terug aan 2001: de gemeente klopt bij hem aan om de haalbaarheid voor een gasloze, duurzame woonwijk te onderzoeken. De warmte en elektriciteit moeten opgewekt worden uit groenafval; biomassa. Laat hij daar nou als microbioloog voor hebben doorgeleerd. 

Aan alle kanten worden bermgras, houtsnippers en ander groenafval weggegooid. Hartstikke zonde, vindt Lexmond. Een biomassacentrale kan daar energie van maken. 

In de jaren die volgen geeft hij presentatie na presentatie over de mogelijkheden. De wethouder van Waddinxveen is laaiend enthousiast. Heeft Lexmond in zijn bevlogenheid toen iets gemist? 

Waarom geloven de Waddinxveners hem nu niet? Vanavond gaat hij opnieuw, in een presentatie aan de Waddinxveense gemeenteraad, over zijn biomassacentrale praten, hopelijk met een betere afloop dan tijdens zijn vorige bezoek. 

Lexmond loopt door de dubbele schuifdeuren het gebouw in. 

Destijds ziet hij het helemaal voor zich: een hele wijk aangesloten op zijn centrale. De woonwijk, Triangel, staat er inmiddels grotendeels. Zijn centrale niet. 

De grond voor Triangel heeft de gemeente duur aangekocht, nog voor 2008. Vanwege de kredietcrisis dat jaar dreigt het ambitieuze initiatief een financieel drama te worden. De plannen worden daarom versoberd. 

Lexmond, destijds directeur van Wagro, ziet vanaf het composteerterrein een afgeslankte woonwijk verrijzen. De huizen worden versmald opgeleverd om inkomsten te maximaliseren. Voor duurzaamheid is ineens geen ruimte meer, en de plannen voor energie uit biomassa stopt de gemeente ergens diep in een la. Misschien liggen ze nog ergens in dit gebouw, denkt Lexmond terwijl hij plaatsneemt in de raadszaal. 

Maar Lexmond koestert zijn droom om in Waddinxveen een biomassacentrale te bouwen en verandert van koers. Nu richt hij zich samen met een andere partij, Wayland Energie, op de tuinders. Zodra de biomassacentrale draait, kunnen de lokale kwekers hun gasinstallaties uitzetten. De vergunningen voor de centrale heeft Lexmond al twee jaar op zak, en inmiddels is de warmte op papier ook verkocht. De bouw kan eigenlijk beginnen. Maar iets houdt hem tegen. 

De kritiek raakt hem.  

Foto: Clips Fotografie - Jan van Woerden

Zo komt hij deze milde doordeweekse avond, september 2018, op het gemeentehuis terecht. Op de publieke tribune zitten inwoners van Triangel, met mondkapjes op uit protest. Eén daarvan is Sandra Plantenga, een dame van rond de 50 met een vader die aan COPD lijdt een chronische longziekte. Ze zegt zich zorgen te maken over zijn gezondheid, en over de luchtkwaliteit van Waddinxveen. Kennelijk is dat genoeg reden om zijn biomassacentrale te willen blokkeren, denkt Lexmond. 

Ze start een petitie, waar uiteindelijk 4800 mensen hun handtekeningen onder zetten. Daarbij wijst ze op de risico’s van fijnstof, voorziet ze geluid- en stankoverlast en hekelt ze het milieuvriendelijke karakter. Biomassa? Dat zijn versnipperde bomen die de hele wereld over worden gesleurd en vervolgens in de verbrandingsoven worden gekieperd. En de omwonenden? Die mogen de uitstoot inademen, en de gemeente doet niks om hun belangen te beschermen. “Die ondernemers lopen hier al jaren de deur plat op zoek naar winst en subsidies”, zou ze later tegen de raad zeggen. 

Wim Lexmond weet dat haar redenering niet klopt. Natuurlijk, de centrale gaat fijnstof uitstoten, maar de bijdrage is te verwaarlozen. Dat zal bureau Tauw een jaar later sec bevestigen. Tijdens de presentatie van hun onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de bezorgde gemeenteraad van Waddinxveen, spreken ze van een ‘deken van luchtverontreiniging’ die over heel Nederland hangt. 

Te midden van een volgebouwde omgeving, distributiecentra en drukke snelwegen is een biomassacentraletje een probleem? En bovendien, subsidies horen bij het ondernemerschap. 

Lexmond kan de kritiek makkelijk weerleggen. En daar is hij hier voor. 

+++ 

Het gesprek verloopt lastiger dan verwacht. 

Knokkend voor zijn gelijk kon hij altijd prima zijn woorden vinden. Waarom is dat vanavond zo moeilijk geweest? Wat zit hem niet lekker? Waarom voelt het alsof hij soms de weg kwijt is? 

Desondanks lijkt het dat hij de vijandigheid van de aanwezigen heeft geneutraliseerd. De nieuwe wethouder spreekt zelfs van een ‘goed gesprek’. 

Hij loopt naar buiten. 

“Het klopt niet wat hij zegt.” 

Hij kijkt om. Wat hoort hij nu? Hij ziet hoe Sandra Plantenga haar medestanders bij elkaar brengt. De vergadering is nog nauwelijks ten einde, of ze weet iedereen weer tegen hem te keren. 

Heeft het dan toch geen zin gehad? Aangedaan koppelt hij zijn auto van de laadpaal af. Ze roept maar wat, denkt hij. Het is zeker de stank geweest, die een onuitwisbare smet op zijn naam heeft geworpen. Misschien moet hij de kritiek gewoon negeren. 

Het protest van Geen BMC Waddinxveen in november 2018.  - Foto: archief

+++ 

Een paar dagen later fietst Wim Lexmond met drie vrienden door Limburg. Het is een gure herfstdag, en even denkt hij niet aan zijn project. 

“Hé Wim,” zegt een van hen als ze boven aan een heuvel in Bemelen aankomen, “jij hebt net een beetje wartaal uitgekraamd.” 

Geschrokken stapt hij van zijn fiets. Is er dan toch iets mis met hem? 

November 2019 worden zijn twijfels bevestigd. Zijn warrige woordenschat blijkt een vorm van epilepsie. Aan de hand van een CT-scan wordt vastgesteld dat er in Lexmonds hoofd een tumor zit. 

Hersenkanker. 

Een gezwel ter grootte van een stuiterbal. In het ziekenhuis in Ede hebben ze geen uitsluitsel kunnen geven over het gevaar ervan. In het ergste geval heeft hij nog een half jaar te leven. Lexmond is bang. 

De biomassacentrale waar hij zo lang aan heeft gewerkt kan hem niks meer schelen. 

+++ 

Wim Lexmond kijkt vanuit zijn thuiskantoor in Wageningen uit op zijn achtertuin. Het is een kille woensdagochtend, 29 mei 2019. De schapen staan vreedzaam te grazen. Sinds een paar jaar traint hij de dieren samen met zijn zwart-witte border collie Sima. Het mooiste wat er is, denkt hij met een glimlach. Tijdens het schapenhoeden heeft hij de controle. Dan kan hij de tumor in zijn hoofd vergeten. 

Sinds zijn diagnose is het moeilijk thuis. Ook de gesprekken op zijn werk zijn verwarrend. Tegen zijn adviseur en advocaat heeft hij hetzelfde gezegd: “Ik kan nog wel communiceren, maar ik weet niet hoe, ik weet niet wat en ik weet niet hoe lang.” 

Ook is hij contracten en financiële regelingen gaan nalopen. Op wiens naam komen deze te staan, wanneer hij er niet meer is? 

Gelukkig bleek de kanker ‘gradatie I’. Niet levensbedreigend maar hij moet nu wel elke maand naar Utrecht voor een hersenscan. Het vrolijke deuntje van zijn telefoon brengt zijn aandacht terug bij zijn werk. Er is gerommel bij de overheid over het stikstofbeleid, het zogenaamde ‘Programma Aanpak Stikstof’; de PAS. 

“Dat gaat niet goed komen”, waarschuwt iemand van land- en tuinbouworganisatie LTO hem een paar maanden geleden. Bij LTO hebben ze de bui al zien hangen, nog voordat de zaak bij de Raad van State terecht kwam, de hoogste bestuursrechter van Nederland. De Raad heeft zojuist zijn uitspraak gedaan. 

Lexmond neemt de telefoon op. “Je hebt toch wel die PAS-regeling aangevraagd?” roept zijn adviseur paniekerig door de telefoon. Op basis van de PAS mag Lexmonds biomassacentrale stikstof uitstoten. En de Raad van State heeft net het hele stikstofbeleid in de prullenbak gegooid. 

“Dat heb ik wel gedaan, ja. Maar dat zie ik nu niet één-twee-drie, als mijn redding.” 

Het komt hem bijzonder slecht uit. Als dit de bouw gaat vertragen en de biomassacentrale kan niet binnen twee jaar draaien, dan kan hij fluiten naar de 76 miljoen euro subsidie die hem is toegekend. Zonder dat geld wordt het project onbetaalbaar. Hij moet bij de provincie Zuid-Holland navragen wat dit betekent, en snel ook. Maar het antwoord laat lang op zich wachten. 

+++ 

Het is zomer 2019 en een strijdbare Wim Lexmond zit bij de rechtbank in Den Haag. Sinds de diagnose houdt hij met pillen zijn epilepsie in bedwang, en hij is klaar voor de zitting. Vandaag hoopt hij bij de rechtbank eindelijk antwoorden te krijgen. De plek roept emotie op. Dit gaat hem toch niet weer overkomen? 

Vijftien jaar geleden is hij ook al de dupe geweest van de onbetrouwbare en onverklaarbare acties van de overheid. Twintig politiemensen doen een inval bij Lexmond Milieu Advies, het bedrijf dat hij vanaf de grond heeft opgebouwd. 

Lexmond is dan net terug van vakantie en arriveert in korte broek, samen met zijn drie zoons, toen nog kleine jongens. En al begrijpen ze er weinig van, de jongens schrikken zich een hoedje. Zelf is hij net zo verbijsterd. 

Wagro zou veel te veel groenafval hebben ingenomen, en bij Lexmonds advieskantoor zou het administratieve bewijs liggen. Er wordt een enorme operatie op poten gezet, tonnen moeten er zijn uitgegeven. Het personeel is keer op keer verhoord. Lexmonds telefoon wordt zelfs getapt. Gesprekken waarin hij over zijn pas overleden vader spreekt, worden afgeluisterd. 

Vier jaar. 

Zo lang heeft hij moeten knokken voor zijn gelijk. En uiteindelijk blijkt er niks aan de hand, in hoger beroep worden alle aantijgingen van tafel geveegd. Op één detail na: de compostzeef op het terrein van Wagro zou een halve centimeter grotere zeefopeningen hebben dan de vergunning toelaat. 

De rechtbank heeft hem nog bedeesd gevraagd: “Ik hoop dat u het acceptabel vindt dat u hiervoor een boete krijgt?” De boete, 1500 euro, deed er weinig toe, of was het 2500? Hij weet het nu niet meer. Maar ook de rechter is zich ervan bewust geweest dat als de overheid op dit ene onderdeel wint, Lexmond niet al zijn kosten kan verhalen. 

Het voelt zo onrechtvaardig. Nu nog wordt hij er boos om. Vanaf het begin weet hij dat hij het aan het juist eind heeft, en hij heeft het bewezen ook. En nu, met zijn biomassacentrale, gaat hij hetzelfde doen. 

‘De één zijn dood is de ander zijn brood’  

Behalve Wim Lexmond zit ook een aantal Waddinxveners in de rechtszaal. Ze zijn in de pers steeds feller naar hem gaan uithalen. ‘De één zijn dood is de ander zijn brood.’ De krantenkop zal Lexmond lang bijblijven. Als ingezonden brief wordt het gepubliceerd in Hart van Holland, het lokale weekblad van Waddinxveen. In de brief beschuldigt een astmatische bewoner uit de wijk Zuidplas Lexmond ervan dat hij, samen met de gemeente, de omwonenden willens en wetens laat stikken. 

Letterlijk, door de uitstoot van zijn toekomstige biomassacentrale. Lexmond zou alleen uit zijn op de grote zak subsidiegeld. Sandra Plantenga neemt de brief over en publiceert het op de website van haar protestgroep ‘Geen BMC Waddinxveen’. De bijbehorende socialemediakanalen noemen Lexmond regelmatig bij naam. Met pijn denk hij terug aan de respectloze reacties die werden geuit. 

Hij was er graag tegenin gegaan, maar de nijdige blikken van een jaar geleden staan in zijn geheugen gegrift. 

De bewoners van Triangel en naastgelegen wijk Zuidplas schrijven niet alleen Lexmond aan. Er zijn plannen voor nog twee biomassacentrales. Wagro, waar Lexmond oorspronkelijk zijn centrale wilde bouwen, heeft de vergunningaanvraag na zijn vertrek doorgezet. Hier ligt een kleine 50 miljoen euro aan subsidiegeld voor klaar. 

En dan is er Wayland Energie nog, die een derde biomassacentrale wil bouwen, naast die van Lexmond. Deze twee naastgelegen centrales zullen elk een vermogen van 14,8 megawatt hebben, en vallen daarmee precies binnen het bestemmingsplan van de kavel aan de Zesde Tochtweg. 

Een tweede, aparte energiebron is belangrijk voor een betrouwbare warmtelevering. Oorspronkelijk moest dat geothermie – aardwarmte – worden, Waylands specialisatie. Maar uit onderzoek is gebleken dat de grond rondom Waddinxveen daar niet geschikt voor is. 

Dus dan maar een tweede biomassacentrale. Met de bouw van twee centrales kan Wayland aanspraak maken op vijf miljoen euro extra subsidie van het Rijk voor de aanleg van een warmtenet. Dit is bovenop de 36 miljoen euro die is gereserveerd voor de centrale zelf. De naastgelegen glastuinders die erop aangesloten worden, rekenen er inmiddels op dat ze binnenkort warmte krijgen geleverd. Dit is nog een reden voor Lexmond om het stikstofdebacle snel af te handelen. 

Gaat de rechter nog uitleggen wat het nieuwe stikstofbeleid wordt? Zal hij weer jaren moeten knokken? Of mag hij eindelijk bouwen? 

Lexmond staat op. “Als mijn vergunning geldig blijft, dan hoef ik hier niet te zitten.” Maar de rechtbank zwijgt. 

+++ 

“Hoe oud zullen we worden?” vraagt een vriendin aan Wim Lexmond. Ze heeft ook hersenkanker. “75 jaar?’ Het is 2020, eind zomer, en achter zijn linkeroor heeft Lexmond een kale plek. De tumor is toch gegroeid, zo bleek uit de scan in april. De arts sloeg meteen alarm, en in juli is hij onder het mes gegaan. 

De operatie verloopt goed, de arts meldt enthousiast dat er veel van de tumor is verwijderd. Daarna is Lexmond bestraald, vandaar de kale plek. Twaalf chemokuren, waarvan hij er nu drie achter de rug heeft, zullen de kanker definitief het zwijgen moeten opleggen. Zo niet, dan breken binnenkort wellicht zijn tien laatste levensjaren aan. 

“95… 105 jaar?” vraagt de vriendin. 

“Ik weet het niet. Ik wil er niet mee bezig zijn.” 

+++ 

Vijf advocaten heeft Lexmond op het stikstofdossier gezet. Een half jaar terug heeft hij bij de provincie Zuid-Holland opnieuw een stikstofvergunning voor zijn biomassacentrale ingediend. Zes maanden later: afgekeurd. Reden? Onbekend. De provincie? Onbereikbaar. 

De bouwvoorbereidingen voor de centrale zijn al begonnen. 

Hier zit Lexmond dan, oktober 2020, achter zijn scherm om zijn vergunningaanvraag te verdedigen. Vanwege corona is de hoorzitting digitaal. Nu ligt het allemaal weer in handen van de overheid. Lexmond heeft het idee dat die inmiddels uiterst gevoelig is voor de emotionele argumenten die ineens door heel Nederland galmen.

De kavel aan de Zesde Tochtweg. - Foto: Provincie Zuid-Holland

Biomassa is niet duurzaam. Hele oerbossen gaan de oven in. En de uitstoot is levensbedreigend. Waar heeft Lexmond dat eerder gehoord? Bij zijn centrale is daar geen sprake van. Dat blijkt toch uit de documenten? Hebben ze diedan niet gelezen? Of spelen er andere motieven? 

Ambtenaren in Waddinxveen hebben aan Lexmond bevestigd dat de onvrede van de inwoners alles te maken heeft met wat er de laatste jaren in en om het dorp is veranderd. Glastuingebieden, bedrijventerreinen, logistieke centra. Ineens rijzen overal donkere blokkendozen op en felverlichte kassen. Daar wonen ze niet voor in een dorp. En dan de stankoverlast. Het is ze te veel geworden en Lexmond en zijn biomassacentrale zijn het mikpunt van hun frustratie geworden. 

Hij trekt zich er toch niks meer van aan. 

Stikstof is een ander verhaal, en dus concentreert hij zich weer op het videogesprek. Het gaat over en weer tussen de voorzitter en één van Lexmonds advocaten. “Ik ben voorstander van het praktisch oplossen van deze situatie, in plaats van langs juridische weg”, zegt de advocaat. 

Dat wil Lexmond ook liever, maar hij heeft weinig vertrouwen meer in een goede samenwerking met de provincie. Die heeft zijn vergunning afgewezen, terwijl uit nieuwe berekeningen blijkt dat er nauwelijks stikstof wordt uitgestoten. Dit is op basis van metingen bij een gloednieuwe biomassacentrale die eerder dit jaar in bedrijf is genomen. Daar gaan alleen houtchips in, wat bij verbranding de minste stikstofuitstoot produceert. Daarmee is eigenlijk ook de glans van het project eraf. 

Het liefst wil Lexmond tomatenloof uit de kassen verstoken. Daar heeft hij tot 2013 onderzoek naar gedaan. Hij ontwikkelde toen een behandeltechniek waarmee de tomatenstengels verwerkt kunnen worden tot schone, brandbare briketten. Iedereen is enthousiast, de provincie heeft hem zelfs financieel gesteund. 

Maar dankzij hun huidige stikstofbeleid zullen de tomatenstengels ongebruikt op de afvalberg terecht blijven komen. 

Als hij nu heel eerlijk naar zijn project kijkt, is er weinig over van zijn oorspronkelijke plan. Misschien zet hij er eigenlijk liever een punt achter. 

“En wat vindt meneer Van Lexmond hiervan?” 

De voorzitter zegt Lexmonds achternaam verkeerd. 

Het breekt zijn sombere gedachtegang. Ze kunnen hem toch niet jarenlang stimuleren om een biomassacentrale te bouwen, alle tijd, moeite en geld die hij heeft geïnvesteerd, en dan ineens... Nee, hij geeft niet op. Dat laat hij niet gebeuren. Hij hervindt zijn strijdbaarheid. 

“Jarenlang werd ik beschouwd als voorbeeld van een duurzame ondernemer”, zegt hij tegen de voorzitter. En nu? Nu lijkt ineens niets meer mogelijk. 

+++ 

Wim Lexmond staat met zijn laarzen in de drek. Het is begin 2021. Onderweg hiernaartoe rijdt hij per ongeluk de Vijfde Tochtweg op, een afslag te vroeg. Hij is hier al een tijdje niet meer geweest. 

Er zijn grote plassen ontstaan op de bouwkavel, waardoor de veengrond onder zijn voeten modderig is geworden. Op de weg achter hem rijdt een bouwmachine vanwege de aanleg van de nieuwe rondweg aan de westkant van Waddinxveen. Een grote graafmachine staat verloren naast hem. De toekomstige ontsluitingswegen van de biomassacentrale liggen er al. Het verse, pikzwarte asfalt met helderwitte haaientanden steekt af tegen de groene weidegrond eromheen. 

Precies op deze plek, met de nieuwe huizen van Waddinxveen aan de horizon, moet zijn centrale verrijzen. De vergunningen zijn nog steeds niet rond. Het stikstofbeleid van de provincie is nog steeds niet helder. Tijd om te wachten op de uitkomst van een eventuele rechtszaak heeft hij niet. Nog een maand en dan moet hij de knoop definitief doorhakken. Bouwt hij de centrale of niet? 

Als hij de deadline mist, dan verloopt zijn subsidietoekenning. 

Dan kan hij de warmtelevering voor de tuinders ook niet meer nakomen. 

De heipalen zijn al besteld, dus er komt een gebouw. Maar wordt het zijn biomassacentrale? 

Lexmond gelooft nog steeds in zijn project, ook al duurt het allemaal wat langer. Wim Lexmond is toch van plan oud te worden. 

Reacties zijn welkom: mdijck@hart-van-holland.nl

Dit artikel is een persoonlijk verhaal en vertegenwoordigt niet de mening van de redactie van Hart van Holland. De productie is mede mogelijk gemaakt danzkij een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.